Νέα από τη Δράση του Μουσείου

ΝΕΑ ΑΠΟ ΤΗ ΔΡΑΣΗ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ

Νέα από τα έργα μας

ΕΡΓΟ: Αναγνώριση και καταγραφή μικρών νησιωτικών υγροτόπων

Το Μουσείο και το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, με ανάθεση του Οργανισμού Φυσικού Περιβάλλοντος και Κλιματικής Αλλαγής (ΟΦΥΠΕΚΑ), συνεργάζονται για την επικαιροποίηση της γνώσης σχετικά με την κατάσταση των μικρών νησιωτικών υγροτόπων (<80 στρεμμάτων) εντός του Δικτύου NATURA 2000, στο Βορειοανατολικό Αιγαίο, το Κεντρικό Αιγαίο, τη Σκύρο και την Εύβοια, στην Ανατολική Κρήτη και στον Κορινθιακό Κόλπο, καθώς και για την ανάπτυξη εργαλείου λήψης αποφάσεων τον σχεδιασμό και την ιεράρχηση στοχευμένων δράσεων διατήρησης, διαχείρισης και αποκατάστασης των υγροτόπων.

Η Α’ Φάση του έργου επικεντρώθηκε στην απογραφή και χαρτογράφηση των ορίων των υγροτόπων στις ανωτέρω περιοχές. Συγκεκριμένα, εντοπίστηκαν και αποτυπώθηκαν, μέσω τηλεπισκόπησης, τα όρια 314 υγροτόπων στις περιοχές ευθύνης των αντίστοιχων Μονάδων Διαχείρισης Προστατευόμενων Περιοχών του ΟΦΥΠΕΚΑ και συγκεντρώθηκαν δεδομένα για στοιχεία βιοποικιλότητας, χρήσεων και απειλών. Η Β’ Φάση του έργου βρίσκεται σε εξέλιξη και αφορά στην αξιολόγηση και ομαδοποίηση των υγροτόπων με στόχο τον καθορισμό προτεραιοτήτων όσον αφορά σε δράσεις διατήρησης, διαχείρισης και αποκατάστασής τους.

Η διάρκεια του έργου είναι από 22/04/2024 έως 21/10/2025 και χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση (Ταμείο Συνοχής) και από εθνικούς πόρους.

Φωτό: Υγρότοπος της Αρμάθειας στην Kάσο, ΕΚΒΥ/ Δημήτρης Ζέρβας

………………………………………………..

ΕΡΓΟ: Χαρτογράφηση Κρητικού ελαιολάδου και ανάπτυξη μεθοδολογιών για τη βελτίωση και διασφάλιση των ποιοτικών χαρακτηριστικών

Στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού Προγράμματος ΚΡΗΤΗ: «ΣΥΜΠΡΑΞΕΙΣ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΕΩΝ ΜΕ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΕΡΕΥΝΑΣ ΚΑΙ ΔΙΑΔΟΣΗΣ ΓΝΩΣΕΩΝ, ΣΕ ΤΟΜΕΙΣ ΤΗΣ RIS₃CRETE», το Bιοαναλυτικό Εργαστήριο του Κέντρου ΓΑΙΑ ανέλαβε να αναδείξει το Κρητικό ελαιόλαδο, μέσω της χαρτογράφησης των πολυφαινολών του και να διασαφηνίσει τις κρίσιμες παραμέτρους ελαιοποίησης που επηρεάζουν το φαινολικό του περιεχόμενο. Αφορμή της δράσης αποτέλεσε ο Ισχυρισμός Υγείας της Ευρωπαϊκής Αρχής Ασφαλείας Τροφίμων, σύμφωνα με τον οποίο, οι πολυφαινόλες του ελαιολάδου συμβάλλουν στην προστασία των λιπιδίων του αίματος από το οξειδωτικό στρες. Με βάση τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό 432/2012 (L 136/25.5.2012), ο Ισχυρισμός μπορεί να χρησιμοποιείται μόνο για ελαιόλαδα που περιέχουν τουλάχιστον 5 mg πολυφαινολών ανά 20 g ελαιόλαδου.

Η περιεκτικότητα του ελαιόλαδου στις βιοφαινόλες ποικίλει και επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες. Στο πλαίσιο του έργου, αξιολογήθηκαν πολυάριθμα δείγματα Κρητικού ελαιολάδου, λαμβάνοντας υπόψιν κριτήρια όπως (α) την υψομετρική θέση του ελαιώνα, (β) τη στρατηγική καλλιέργειας (συμβατική ή βιολογική), (γ) την καλλιεργούμενη ποικιλία και (δ) τον τρόπο ελαιοτρίβησης.

Στο Βιοαναλυτικό Εργαστήριο αναπτύχθηκαν και επικυρώθηκαν μέθοδοι βασισμένες στην υγρή χρωματογραφία υπερυψηλής απόδοσης συζευγμένης με ανιχνευτή Diode Array και φασματομετρία μάζας υψηλής ανάλυσης, αφενός για την ποσοτικοποίηση των κύριων βιοφαινολών του ελαιολάδου (ολεασίνη, ολεοκανθάλη, τυροσόλη και υδροξυτυροσόλη), αφετέρου για τη διερεύνηση της επίδρασης διαφόρων παραγόντων στη συγκέντρωσή τους.

Η μελέτη της σύστασης του ελαιολάδου της Κρήτης αναμένεται να συμβάλει στον καθορισμό, για πρώτη φορά, του χημικού του αποτυπώματος και στη διασφάλιση της ποιότητάς του από περιπτώσεις νοθείας.

………………………………………………………………………

Δικτύωση

Εθνικός Κόμβος Καταγραφής της Γενετικής Ποικιλομορφίας στην Ελλάδα

Το Μουσείο συμμετέχει στον Εθνικό Κόμβο GrBOL (Greek Barcode of Life), το δίκτυο ιδρυμάτων για τη βιοποικιλότητα της Ελλάδας, που συστάθηκε το 2024 και αποσκοπεί στην καταγραφή της γενετικής ποικιλομορφίας των ζώων, των μυκήτων και των φυτών της χώρας. Η γενετική καταγραφή των οργανισμών βασίζεται στους γραμμωτούς κώδικες DNA, δηλαδή στο γενετικό τους αποτύπωμα. Οι εταίροι του Εθνικού Κόμβου παρέχουν ταξινομική εμπειρογνωμοσύνη και τις υποδομές τους (π.χ. συλλογές / βιοτράπεζες, βάσεις δεδομένων, πλατφόρμες βιοπληροφορικής και εργαστήρια) για την ολοκληρωμένη συλλογή, καταγραφή, περιγραφή και αλληλούχιση των οργανισμών. Οι αλληλουχίες και τα μεταδεδομένα που παράγονται στο πλαίσιο του Εθνικού Κόμβου GrBOL θα ενσωματωθούν στη Διεθνή Βάση Δεδομένων Αναφοράς Γραμμωτού Κώδικα BOLD (Barcode of Life Data System). Αξίζει να σημειωθεί ότι η γενετική καταγραφή των οργανισμών με τη χρήση των γραμμωτών κωδίκων αποτελεί σπουδαίο εργαλείο για τη συστηματική παρακολούθηση, τη διατήρηση και την προστασία της βιοποικιλότητας. Στην 6η διαδικτυακή συνάντηση του Εθνικού Κόμβου GrBOL, που έλαβε χώρα στις 20/02/2025, το Μουσείο εκπροσώπησε η κ. Ράνια Λόρτου.

Περισσότερα για τον Εθνικό Κόμβο GrBOL, εδώ:
https://grbol.auth.gr/.

Περισσότερα για τη Διεθνή Βάση Δεδομένων Αναφοράς Γραμμωτού Κώδικα BOLD, εδώ:
https://boldsystems.org/

………………………………………………………………………

Επιστημονικές δημοσιεύσεις και εκδόσεις

EΚΔΟΣΗ: Oδηγίες για την εκτίμηση της υδρομορφολογικής ποιότητας φυσικών και τεχνητών λιμνών 

Το Μουσείο συμμετείχε στην Ομάδα Εργασίας της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Joint Research Centre) που συνέταξε τις σχετικές οδηγίες, σύμφωνα με τις απαιτήσεις της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα. Στην έκδοση περιγράφονται 60 δείκτες για την καταγραφή και αξιολόγηση των στοιχείων υδρομορφολογικής ποιότητας των λιμνών και δίνονται οι περιγραφές των δεδομένων που απαιτούνται για τον υπολογισμό των δεικτών, καθώς και των εργαλείων και των τεχνικών για την απόκτησή τους, με παραδείγματα εφαρμογής. Επίσης, παρουσιάζεται σύντομη ανασκόπηση της βιβλιογραφίας που καταγράφει τη σύνδεση μεταξύ υδρομορφολογίας και βιολογίας. Η έκδοση καταλήγει σε συστάσεις για την ανάπτυξη μεθόδων που ενσωματώνουν τις υδρομορφολογικές συνθήκες στην εκτίμηση της οικολογικής κατάστασης των λιμνών.

Οι Οδηγίες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής είναι διαθέσιμες, εδώ:
https://publications.jrc.ec.europa.eu/repository/handle/JRC141034

…………………………………………………………..

ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΗ: Αποτύπωση της βαθυμετρίας και μορφομετρική ανάλυση φυσικών λιμνών της Ελλάδας

Δεκατέσσερις λίμνες ερευνήθηκαν με τη χρήση ηχοβολιστικού μηχανήματος και τα δεδομένα που προέκυψαν οδήγησαν στην παραγωγή ψηφιακών μοντέλων του βυθού τους και αξιοποιήθηκαν για την ανάλυση των μορφομετρικών γνωρισμάτων της κάθε λίμνης. Η νέα δημοσίευση του Ιδρύματος συμβάλλει στην κάλυψη των κενών γνώσης, παρέχοντας ενημερωμένα, ομοιόμορφα και ακριβή βαθυμετρικά δεδομένα για τις κύριες φυσικές λίμνες της Ελλάδας, ως μέρος του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Λιμνών.

Τα γεωχωρικά δεδομένα είναι διαθέσιμα μέσω του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης Λιμνών Ελλάδας (http://ekbygis.biodiversity-info.gr/geoserver/web/) και μπορούν να αξιοποιηθούν στην υλοποίηση ολοκληρωμένων προγραμμάτων παρακολούθησης και στη λήψη αποφάσεων για τη διαχείριση των υδάτινων πόρων της χώρας.

Η εργασία είναι διαθέσιμη, εδώ:
https://www.tandfonline.com/doi/full/10.1080/20442041.2024.2447173.

………………………………………………………………………

Συνέδρια – Συναντήσεις

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΜΓΦΙ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΜΠΟΣΙΟ

Το Τμήμα Χερσαίας Ζωολογίας του Μουσείου συμμετείχε στο διεθνές συμπόσιο «Δουλεύοντας μαζί για την άγρια ζωή – Ο ρόλος των σύγχρονων ζωολογικών πάρκων», το οποίο διοργάνωσε το Αττικό Ζωολογικό Πάρκο (23-24 Νοεμβρίου 2024), με στόχο την ενδυνάμωση της συνεργασίας με αρμόδιες αρχές και οργανώσεις που δραστηριοποιούνται για την περίθαλψη άγριων ζώων και τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Στο συμπόσιο συμμετείχαν εκπρόσωποι της Παγκόσμιας Ένωσης για τη Διατήρηση της Φύσης (IUCN), του Conservation Education Committee (EAZA), της οργάνωσης BirdLife στη Βουλγαρία (BSPB), της οργάνωσης Green Balkans, των Ζωολογικών Κήπων της Κοπεγχάγης και της Ινδονησίας, καθώς και περιβαλλοντικών οργανώσεων της χώρας όπως η ΑΝΙΜΑ, ο ΑΡΧΕΛΩΝ, η Μom, η ΤΥΤΩ κ.ά.

Η Δρ Μαρία Δημάκη, Υπεύθυνη του Τμήματος Χερσαίας Ζωολογίας το Μουσείου, σε συνεργασία με την κ. Χλόη Αδαμοπούλου από το Πανεπιστήμιο Αθηνών, ανέπτυξαν το θέμα των ξενικών και εισβλητικών ειδών ερπετών και αμφιβίων στην Ελλάδα, τα οποία μεταφέρονται, είτε κατά λάθος, είτε σκόπιμα ως κατοικίδια, σε περιοχές εκτός της φυσικής τους κατανομής, όπως οι χερσαίες χελώνες, οι νεροχελώνες, οι χαμαιλέοντες, οι ιγκουάνες, οι βόες, κ.ά.

…………………………………………………………….

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΜΓΦΙ ΣΕ ΔΙΕΘΝΕΣ ΣΥΝΕΔΡΙΟ

Το Μουσείο συμμετείχε στο Διεθνές Συνέδριο που διοργάνωσε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος με θέμα «BioSpace25 – Biodiversity insight from Space», στην Ιταλία (10-14 Φεβρουαρίου 2025). Κεντρικός στόχος του συνεδρίου ήταν να παρουσιάσει τις κρίσιμες προκλήσεις για τη βιοποικιλότητα, τις οποίες τα συστήματα Παρατήρησης της Γης πρέπει πρωτίστως να αντιμετωπίσουν με λύσεις αιχμής, καθώς και να αναδείξει τη σημασία των συλλογικών προσπαθειών για την ενσωμάτωση των μεθόδων και τεχνολογιών Παρατήρησης της Γης στην έρευνα και την παρακολούθηση της βιοποικιλότητας.

Στη θεματική ενότητα «Βιοποικιλότητα Υγροτόπων», η κ. Τριανταφυλλιά Περιβολιώτη (ΜΓΦΙ-ΕΚΒΥ) παρουσίασε εργασία για τις επιπτώσεις της καταιγίδας Daniel στον υγρότοπο της λίμνης Κάρλας μέσω συνδυασμένης χρήσης δορυφορικών εικόνων και επί τόπου μετρήσεων (η δημοσίευση είναι διαθέσιμη εδώ: https://www.mdpi.com/2073-4441/16/23/3502).

Στο ίδιο συνέδριο παρουσιάστηκε, από τον κ. Γιώργο Μαλλίνη (ΑΠΘ), αναρτημένη ανακοίνωση για το έργο LIFE EL-BIOS, στο οποίο συμμετέχει το ΜΓΦΙ-ΕΚΒΥ, με τίτλο «LIFE EL-BIOS: Ο εθνικός κύβος δεδομένων Παρατήρησης Γης για την υποστήριξη της διαχείρισης και της διατήρησης της βιοποικιλότητας της Ελλάδας».

Η ανακοίνωση είναι διαθέσιμη εδώ:
https://biodiversity-greece.gr/wp-content/uploads/2025/02/BioSpace25_LIFE-EL-BIOS_POSTER-1.pdf

Το Πρόγραμμα του Συνεδρίου είναι διαθέσιμο εδώ:
https://biospace25.esa.int/#programme.

…………………………………………………………….

ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ ΤΟΥ ΜΓΦΙ ΣΕ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΤΑΡΤΙΣΗΣ

Το Μουσείο συμμετείχε σε πρόγραμμα κατάρτισης με τίτλο «Τεχνικές DNA barcoding & γονιδιωματικής ανάλυσης», που διοργάνωσαν τα Τμήματα Βιολογίας, Δασολογίας και Φυσικού Περιβάλλοντος και το Κέντρο Διεπιστημονικής Έρευνας και Καινοτομίας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης στις 12 & 13 Φεβρουαρίου 2025, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού προγράμματος «Biodiversity Genomics Europe (BGE)». Στην κατάρτιση συμμετείχε η κ. Ράνια Λόρτου από το ΜΓΦΙ-ΕΚΒΥ.

Κατά τη διάρκεια του προγράμματος παρουσιάστηκαν πρωτόκολλα για DNA barcoding (απομόνωση υψηλής ποιότητας DNA, μέθοδοι ενίσχυσης γονιδίων στόχων ανάλογα με το είδος του οργανισμού και προετοιμασία βιβλιοθηκών για την τοποθέτηση δειγμάτων στον αλληλουχητή), λήφθηκαν οι αλληλουχίες των γονίδιων στόχων, τέθηκαν σε επεξεργασία με εργαλεία βιοπληροφορικής και αναλύθηκε ο τρόπος να κατατίθενται σε βάσεις γενετικών δεδομένων. Παρουσιάστηκαν, επίσης, λογισμικά και εργαλεία βιοπληροφορικής για ανάλυση ολόκληρων γονιδιωμάτων και δόθηκαν λεπτομέρειες από τα πρωτόκολλα για απομόνωση DNA που προορίζεται για αλληλούχηση γονιδιώματος.

………………………………………………………………………

Τα νέα του Πεδίου

ΛΙΜΝΗ ΚΑΣΤΟΡΙΑ

Τον Φεβρουάριο ολοκληρώθηκαν οι μετρήσεις της χειμερινής περιόδου, που διεξάγονται στο πλαίσιο του Εθνικού Δικτύου Παρακολούθησης των Λιμνών, το οποίο τέθηκε σε λειτουργία το 2012.

Η Καστοριά είναι μία ρηχή λίμνη, με επιφάνεια περίπου 30 km², μέσο βάθος 3,7 m και μέγιστο βάθος 10 m, ανάλογα με τη διακύμανση της στάθμης. Περιλαμβάνεται στο Δίκτυο NATURA 2000 και στις όχθες της, κοντά στο χωριό Δισπηλιό, βρίσκεται νεολιθικός λιμναίος οικισμός που χρονολογείται από την 6η χιλιετία π.Χ.

Οι μετρήσεις φυσικοχημικών παραμέτρων, στη λίμνη και στο εργαστήριο, συμβάλλουν στην εκτίμηση της πίεσης του ευτροφισμού και στην αξιολόγηση της οικολογικής ποιότητας των νερών της. Μέσω αναλύσεων δειγμάτων νερού, που αποστέλλονται στο Γενικό Χημείο του Κράτους, αξιολογείται και η χημική ποιότητα των νερών της.

Με βάση τα αποτελέσματα, η οικολογική ποιότητα της λίμνης είναι μέτρια και η χημική ποιότητα των υδάτων της καλή.

……………………………………………………………………….

ΔΑΣΟΣ ΣΥΓΓΡΟΥ

Την Τρίτη 25 Φεβρουαρίου 2025, οι Φίλοι του Δάσους Συγγρού, σε συνεργασία με το Εθνικό Μουσείο  Φυσικής Ιστορίας Γουλανδρή και το Ελληνικό Κέντρο Δακτυλίωσης Πουλιών, με την επιστημονική καθοδήγηση της Δρ Μαρίας Δημάκη, υπεύθυνης του Τμήματος Χερσαίας Ζωολογίας του Μουσείου, τοποθέτησαν στο δάσος τεχνητές φωλιές για τα πουλιά.

Δεκαπέντε ξύλινες φωλιές, μικρού μεγέθους για καλόγερους, γαλαζοπαπαδίτσες, ελατοπαπαδίτσες και άλλα μικροπούλια, καθώς και μεγαλύτερες για τσαλαπετεινούς και άλλα πουλιά, τοποθετήθηκαν σε επιλεγμένες θέσεις, ώστε να προσελκύσουν περισσότερα πουλιά για φώλιασμα σ’ αυτή την πολύτιμη νησίδα βιοποικιλότητας της Αττικής.

Θερμές ευχαριστίες προς όλους τους εθελοντές και το ΙΓΕ (Ινστιτούτο Γεωπονικών Επιστημών) για την υποστήριξη.